Dobry instruktor sportu łączy w sobie szereg wielu cech, które definiują go jako specjalistę w swojej dziedzinie. Przede wszystkim cechuje go doskonała znajomość teoretyczna nauczanej dyscypliny – od przepisów przez taktykę aż po technikę treningów. Instruktor sportu musi być także wysportowany, a przynajmniej na tyle sprawny fizycznie, by pokazać podstawowe ćwiczenia. Jednak czy to już wszystkie elementy, które budują obraz dobrego instruktora? Jak zostać instruktorem sportu? Jakie są wymogi formalne?

Instruktor sportu – kto to jest?

Kiedy słyszysz słowo „instruktor sportu”, zapewne myślisz o osobie pracującej z ludźmi, nauczającej danej dyscypliny. Twoje skojarzenia są jak najbardziej poprawne, jednak to nie tylko opieka nad kursantami czy prezentacja ćwiczeń. Instruktor sportu to osoba, która zarówno kształci innych, jak i doskonali sama swoje umiejętności. Wliczają się w to różnego rodzaju treningi, ale też uczestnictwo w warsztatach tematycznych. Niektórzy instruktorzy sportu są zarazem działaczami – udzielają się w polskich, a nawet międzynarodowych stowarzyszeniach swojej dyscypliny. Wszystko po to, by ich sport był promowany, a rywalizacja na zawodowym poziomie była jeszcze bardziej atrakcyjna. To przecież przekłada się na zainteresowanie dyscypliną wśród amatorów, a co za tym idzie – popularyzacją rozgrywek i zwiększeniem zainteresowania sponsorów.

Powróćmy jednak do sedna i zastanówmy się, kim tak właściwie jest instruktor sportu. Jak sama nazwa wskazuje, „instruktor” jest specjalistą w swojej dziedzinie zarówno pod kątem teoretycznym, jak i praktycznym. Biegła znajomość przepisów, przełomowe momenty w swojej dyscyplinie, wybitni reprezentanci – to tylko ułamek wiedzy, którą posiada instruktor sportowy. Jeśli zaś mówimy o praktyce, instruktor sportu wie, w jaki sposób organizować treningi i praktykować daną dyscyplinę. Mowa tu nie tylko o zawodowcach, którzy są związani kontraktami klubowymi i którzy rywalizują na rozmaitych szczeblach rozgrywek. Należy także pamiętać o amatorach, którzy po raz pierwszy podchodzą do konkretnego sportu i traktują ją jako formę rozrywki. Ich także należy poprowadzić w taki sposób, by zaszczepić w nich nową pasję, a przynajmniej nie zrazić do konkretnej dyscypliny.

Dobry instruktor sportu, czyli jaki?

Należy odróżnić instruktora sportu od dobrego instruktora sportu – co zazwyczaj nie jest trudne. Wystarczy zaobserwować relacje trenera z podopiecznymi, skuteczność jego nauczania czy osiągi podopiecznych. Istnieje szereg cech stanowiących o tym, kto tak naprawdę jest dobrym instruktorem sportu. Zaliczymy do nich takie elementy, jak:

• Wszechstronna wiedza – dobry instruktor musi umieć odpowiedzieć na pytania kursantów, a rzucenie od czasu do czasu powiązanej ciekawostki będzie atutem.
• Holistyczne podejście – dobry instruktor powinien wiedzieć, w jakim stopniu poprowadzić zajęcia z grupą sportową, bez względu na stopień zaawansowania.
• Odpowiedzialne działanie – sport to nie tylko przyjemność i sukcesy; to także ryzyko kontuzji i wypalenia sportowego, które powinny być minimalizowane.
• Prawdziwy pasjonat – dobry instruktor sportu powinien mieć „zajawkę”, czyli pasjonować się dyscypliną i zarażać tą pasją innych w nienatarczywy sposób.
• Umiejętność pracy z drugim człowiekiem – bogata wiedza to nie wszystko, dobry instruktor sportu powinien wiedzieć, jak ją przekazywać i jak motywować.
• Dostrzeganie sukcesów – nic tak nie zachęca człowieka, jak pokazanie mu jego sukcesów i poczynionego postępu, o czym powinien wiedzieć dobry instruktor.
• Wyciąganie lekcji z porażek – choć to doświadczenie nie jest przyjemne, trzeba pochylić się nad nim, by przeanalizować i wyeliminować ewentualne błędy.
• Umiejętne wyznaczanie celów – zbyt ambitnie stawiane cele mogą przytłoczyć i zniechęcić, a zbyt nisko zawieszona poprzeczka zahamuje rozwój sportowca.
• Dobre kontakty – instruktor sportu nigdy nie będzie palić za sobą mostów, zawsze pozostawi drzwi otwarte do rozmów lub współpracy na przyszłość.
• Stanowcze działanie – jeśli to szatnia zaczyna rządzić instruktorem, a nie instruktor szatnią, to jest to oznaka ewidentnego problemu trenera.

Jak widzimy, tych cech jest naprawdę sporo i nie jest to katalog zamknięty. Istotne są także naturalne predyspozycje, takie jak charyzma, zdolności przywódcze czy umiejętność własnej organizacji. Bez tego nie może być mowy o spełnianiu się jako dobry instruktor sportu.

Instruktor sportu – jak wygląda codzienna praca?

Wizja wielu osób na instruktora sportu jest niezwykle spłycona: trening własny, trening z kursantami i do domu. Prawda jest jednak taka, że instruktor sportu pracuje z innymi przez około 20-25% czasu – reszta to czynności uzupełniające. Tych obowiązków może być jeszcze więcej, jeśli instruktor sportu prowadzi własną siłownię, szkółkę czy inną formę działalności opartej na aktywności fizycznej. Jeśli prowadzisz swój klub, koniecznie zajrzyj do naszego wcześniejszego artykułu: plan rozwoju klubu sportowego. Harmonogram pracy instruktora sportu jest bardzo napięty i obejmuje takie czynności, jak:

• Doskonalenie kompetencji własnych – instruktor musi nieustannie podnosić swoje umiejętności, by nie wystąpił u niego swoisty regres.
• Prowadzenie zdrowego trybu życia – choć nie jest to oczywisty obowiązek, to instruktor sportu musi się prawidłowo odżywiać, wysypiać i stronić od używek.
• Organizacja grup ćwiczeniowych – instruktor musi podzielić przypisanych mu uczestników, a następnie wybadać ich potrzeby i posiadane umiejętności.
• Sporządzenie planu treningowego – na podstawie zaawansowania kursanta lub grupy, instruktor musi dozować przekazywaną wiedzę poprzez plan ćwiczeń.
• Trening fizyczny – najbardziej „dostrzegalna” część pracy instruktora, czyli organizacja treningu i wykonywanie ćwiczeń razem z uczestnikami zajęć.
• Trening mentalny – rozmowa z uczestnikami zajęć, ich dalsza motywacja lub wsparcie w chwilach zwątpienia to ważny, choć nie bezpośredni element sportu.
• Współpraca z placówką sportową – pod tym hasłem kryją się wszelkie kontakty i dbanie o dobre stosunki na linii władze klubu – instruktor.
• Promocja dyscypliny – jedną z metod pozyskiwania nowych kursantów jest promowanie danej dyscypliny poprzez np. sparingi lub treningi otwarte.
• Zarządzanie własnym wizerunkiem – tutaj przede wszystkim mowa o social mediach, czyli działaniach marketingowych na korzyść marki osobistej.
• Inne czynności organizacyjne – instruktor sportu nierzadko musi dbać o zaplecze klubu, np. zadysponować braki w niezbędnym sprzęcie sportowym.

Jeśli dany instruktor sportu prowadzi własny biznes, np. szkołę tańca, akademię pływacką czy klub piłkarski, musi pogodzić większą ilość obowiązków. Poza prowadzeniem zajęć i nauczaniem, musi zająć się wątkiem czysto biznesowym, np. organizacją rozliczeń czy kontraktami z kontrahentami zewnętrznymi. Tak ogromna ilość pracy nie obędzie się bez współpracowników lub outsourcingu części usług (np. księgowości, usług porządkowych). Niezbędne okażą się także narzędzia do planowania i zarządzania klubem „od zaplecza”.

Wymogi formalne i uprawnienia a instruktor sportu

Wiele osób zastanawia się, kto może zostać instruktorem sportu – gdzie jest ta granica, w której ktoś może skutecznie nauczać innych? Odpowiedź daje nam artykuł 41 ustawy z dnia 25 czerwca 2010 roku o sporcie:

1. Zorganizowane zajęcia w zakresie sportu w związku sportowym oraz w klubie sportowym uczestniczącym we współzawodnictwie organizowanym przez polski związek sportowy może prowadzić wyłącznie trener lub instruktor sportu w rozumieniu ustawy.
2. Do zadań trenera lub instruktora sportu należy przede wszystkim prowadzenie zajęć, o których mowa w ust. 1, przekazywanie aktualnej wiedzy teoretycznej i praktycznej z zakresu treningu sportowego i współzawodnictwa sportowego w danym sporcie.
3. Trenerem lub instruktorem sportu w sportach, w których działają polskie związki sportowe, może być osoba, która:

• Ukończyła 18 lat;

• Posiada co najmniej wykształcenie średnie lub średnie branżowe;

• Posiada wiedzę, doświadczenie oraz umiejętności niezbędne do wykonywania zadań trenera lub instruktora sportu;

• Nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo, o którym mowa w art. 46-50 lub określone w rozdziale XIX, XXII, z wyjątkiem art. 192 i 193, rozdziale XXV i XXVI ustawy z dnia 6 czerwca – Kodeks Karny.

Na samym początku wyjaśnimy ten enigmatycznie brzmiący punkt 4 zacytowanej wyżej ustawy. Ustawodawca wymaga, aby instruktorem sportów była tylko osoba godna zaufania, która nie narazi swoich kursantów na krzywdy przestępcze. Wymienione wyżej przestępstwa to:

• Art. 46-50 ustawy o sporcie: przestępstwa łapówkarskie oraz stosowanie dopingu u podopiecznych;
• Rozdział XIX kodeksu karnego: przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu (np. pobicia, zabójstwa, dzieciobójstwa, nieumyślne spowodowanie śmierci);
• Rozdział XXII kodeksu karnego: przestępstwa przeciwko wolności (np. groźby karalne, nękanie, bezprawne pozbawienie wolności);
• Art. 192 kodeksu karnego stanowiący wyjątek odnosi się do wykonania zabiegu leczniczego bez wymaganej zgody;
• Art. 193 kodeksu karnego stanowiący wyjątek odnosi się do zakłócenia miru domowego;
• Rozdział XXV kodeksu karnego: przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości (np. molestowanie seksualne, gwałt, prezentacja pornografii);
• Rozdział XXVI kodeksu karnego: przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece (np. znęcanie się, uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego);

Czysta kartoteka instruktora sportu to nie tylko zwykła przyzwoitość moralna – to także gwarancja bezpieczeństwa uczestników zajęć. Co do pozostałych kwestii, ustawodawca nie precyzuje wprost, co oznacza „posiadanie wiedzy, doświadczenia i umiejętności”. Nie ma żadnych kursów państwowych wymaganych do prowadzenia zajęć. Niemniej jednak warto zadbać o to, by odebrać wykształcenie kierunkowe, a przynajmniej odbyć staż lub kursy związane z dyscypliną sportu, której instruktorami chcemy zostać.

Instruktor sportów ekstremalnych – pasja, ale i odpowiedzialność

Sporty ekstremalne, takie jak strzelectwo, speleologia, paralotniarstwo czy motosport niosą ze sobą ponadprzeciętne ryzyko ciężkiego uszczerbku na życiu lub nawet zgonu. Warto więc poświęcić osobny akapit i omówić kwestie, na które instruktor sportu ekstremalnego musi być wyczulony. Poza koniecznością posiadania odpowiedniej wiedzy i praktycznych umiejętności, należy je dodatkowo udokumentować. Niektóre osoby, np. instruktorzy strzelectwa sportowego, zobowiązani są do dopełnienia dodatkowych obowiązków, np. poddania się badaniom psychologicznym oraz wywiadowi środowiskowemu. Dzięki temu wiadome będzie, czy dana osoba posiada kompetencje i predyspozycje do odpowiedzialnego świadczenia usług i nauczania. Takie badania muszą być powtarzane okresowo (najczęściej co 3, co 5 lub co 10 lat), by możliwe było stwierdzenie Waszej zdolności do pracy w takim charakterze.

Dlaczego o tym piszemy w ramach puenty? Ponieważ musicie być świadomi, że praca jako instruktor sportów ekstremalnych obciążona jest znacznie wyższym ryzykiem. Upadek ze skałki i skręcenie kostki to tylko jeden z mniej drastycznych scenariuszy. Gdyby w przypadku zaniedbania instruktorskiego doszło do śmierci, możecie zostać pociągnięci nie tylko do odpowiedzialności dyscyplinarnej (zakaz prowadzenia szkoleń), ale także do sankcji karnych (nieumyślne spowodowanie śmierci). Ustawodawca bowiem wymaga od Was jako instruktorów dopełnienia wszelkiej staranności i zachowania należytych procedur zabezpieczeń. Docelowo ma to zagwarantować nienastąpienie lub zminimalizowanie ryzyka czynników niebezpiecznych dla zdrowia i życia. Jest bowiem różnica, w której jeden zawodnik kopnie piłką w głowę drugiego, a gdy kursant strzelectwa sportowego otworzy ogień do innych uczestników zajęć.