Każdy wie, że wzbudzenie ciekawości u dzieci nie jest trudne – znacznie trudniejsze jest utrzymanie jego uwagi. Szczególnie dobrze wiedzą o tym nauczyciele w szkołach podstawowych, gdzie kilkuletnim dzieciom trudno jest przez cały czas siedzieć w skupieniu. Nie oznacza to jednak, że najmłodsi uczniowie są skazani na nudę! Sprawdź, jak zorganizować zajęcia dla dzieci ze szkoły podstawowej, by były one wartościowe, a zarazem ciekawe.

Praca z dziećmi w wieku 7-12 lat

Pierwszy stopień sformalizowanej dydaktyki przypada na wiek 7-12 lat, czyli edukacja wczesnoszkolna (7-9/10 lat) oraz edukacja podstawowa (9/10 lat – 12 lat). Pierwsze trzy lata dzieci odbywają w dużej mierze z tym samym nauczycielem, który podczas kilku godzin lekcyjnych wprowadza uczniów w świat nauki. Bardzo ogólnie poruszana jest tematyka języka polskiego, angielskiego, zagadnienia przyrodnicze i matematyczne, do tego zajęcia ruchowe, plastyczne, muzyczne oraz technologia komputerowa. Wszystkie te elementy tworzone są po to, by przygotować podwaliny pod edukację podstawową oraz ponadpodstawową.

Przekazując wiedzę, nie powinniśmy zapominać, że dzieci wciąż są dziećmi. Oznacza to, że nie wykazują tak dużej dozy cierpliwości, jak dorośli, nie są w stanie tak długo słuchać i utrzymywać skupienie. Nie bez powodu zajęcia wczesnoszkolne trwają 45 minut, a nie 1,5 godziny, czyli tyle, ile wykłady uniwersyteckie. Co więcej, nawet i ta niecała godzina zegarowa może prowadzić do pewnych problemów w skutecznym utrzymaniu uwagi dzieci. Jeżeli czujemy w sobie pasję i powołanie, to bez wątpienia będziemy chcieli przekazać możliwie dużo wiedzy, a jednocześnie wywiązać się ze swoich obowiązków jak najlepiej. Warto więc wprowadzić kilka zasad oraz dodać nasze propozycje, które z pewnością pomogą w organizacji zajęć dla najmłodszych.

Zasada 1: Do każdych zajęć odpowiednio się przygotuj

Ta rekomendacja brzmi jak truizm, w końcu każdy nauczyciel musi podążać wedle wcześniej opracowanego cyklu. Pod tym hasłem kryje się jednak coś więcej, niż wpisanie tematu czy rozliczenie uczniów z nieobecności. To przede wszystkim  przygotowanie pomocy dydaktycznych w oparciu o materiały źródłowe i podzielenie lekcji na moduły. Pierwsza z kwestii dotyczy wszelkich dodatków, które znajdą zastosowanie przy nauce. Przykładowo, do nauki słówek w języku obcym warto przygotować karty memory lub fiszki, a przy matematyce możemy wykorzystać nieco zapomniane już patyczki. Raz wykonane pomoce dydaktyczne mogą służyć dla kolejnych roczników, o ile dobrze je zabezpieczymy, np. zalaminujemy karteczki do nauki słówek.

Jeśli chodzi o dzielenie lekcji na moduły, to już jest kwestia uznaniowa – można, ale nie trzeba wprowadzać takiego rozwiązania. Jednakże wdrożenie tej praktyki przyniesie nauczycielowi wiele korzyści – od lepszej organizacji pracy własnej przez kontrolę czasu podczas zajęć aż po pewność, że wszystko, co chcieliśmy przekazać, zostało omówione. Zorganizowany nauczyciel minimalizuje ryzyko powstania chaosu w trakcie zajęć, co nie przysłuży się żadnej ze stron. Ponadto taka systematyka sprawi, że wszystkie nasze nauczycielskie obowiązki jesteśmy w stanie wykonywać na bieżąco, bez nawarstwiania się rzeczy do zrobienia.

Zasada 2: Zainteresowanie buduj już od początku

Jak myślisz, w którym momencie powinieneś wprowadzić ciekawostkę, która przykuje uwagę Twoich uczniów? W połowie zajęć? Mniej więcej po 10 minutach? A może na końcu? Tak naprawdę najlepszym rozwiązaniem jest budowanie zainteresowania jeszcze przed wejściem do klasy lub na zajęcia. Rozpoczęcie lekcji od czegoś ciekawego, co zdobędzie uwagę dzieci sprawi, że przez resztę zajęć będą słuchać Cię ze zwiększoną intensywnością. Będą bowiem oczekiwać, że w trakcie zajęć pojawią się kolejne ciekawe kwestie, nie mniej interesujące od tych zaprezentowanych na początku. Pracy przy tym nie musi być wiele – wystarczy, że w sali, przed rozpoczęciem zajęć pojawi się cytat lub zostanie wyświetlone zdjęcie tematycznie związane z lekcją.

Aby jednak nie być monotematycznym i bazować wyłącznie na cytatach lub zdjęciach, możesz przygotować różne warianty takiego ciekawego rozpoczęcia lekcji. Zostawiamy Ci kilka przykładów, którymi warto się zainspirować:

• Przygotowanie „biletów wstępu” na lekcję z zagadką – rozdaj uczniom bloczki z łamigłówką, do których odpowiedź zostanie przedstawiona podczas danej lekcji;
• Gra w „wisielca” – zamiast zapisywać temat lekcji w zwykły sposób, możesz go przedstawić w formie takiej zabawy (pamiętaj, by gra nie trwała dłużej niż 2-3 minuty i by każdy z uczniów mógł zaproponować przynajmniej jedną literkę);
• „Szyfrowanie” tematu – analogicznie jak przy grze w „wisielca”, tak i tu uczniowie mogą wykazać się kreatywnością, odszyfrowując temat z podanych liter;
• Anegdota lub ciekawostka związana z tematem zajęć – bardzo prosta, a zarazem skuteczna metoda do wzbudzenia zainteresowania odbiorców;
• Rozpoczęcie zajęć kilkoma memami – praktyka rzadko spotykana, a zarazem przyjazna uczniowi – omówimy ją szerzej w dalszej części artykułu;

Zasada 3: Zadawaj pytania i aktywizuj swoich uczniów

Nie od dziś wiadomo, że to dialog, a nie monolog pozwoli dłużej utrzymywać uwagę odbiorcy i jednocześnie zachęci go do „bycia tu i teraz”. Dotyczy to wszystkich – dorosłych podczas panelu dyskusyjnego, młodzieży w trakcie wykładów na uczelni, ale też dzieci w trakcie zajęć szkolnych. To, że nasz odbiorca jest młody i jeszcze nie ma wyrobionego zdania na wiele tematów, nie oznacza, że powinniśmy go wykluczać z rozmowy. Zadawanie pytań, które przybiorą nieco inną formę, niż klasyczna „odpytka” z materiału z pewnością korzystnie wpłynie na uczniów. Poza wzmożeniem ich uwagi czy aktywizacją, dzieci łatwiej przyswoją materiał – szczególnie, gdy jedno z nich udzieli prawidłowej odpowiedzi lub gdy pytanie będzie stanowić zagadkę. 

Bardzo dobrym pomysłem przy zadawaniu pytań otwartych jest uzyskiwanie kilku różniących się od siebie odpowiedzi – dwóch lub trzech, które zostaną rozwinięte dalej. Tym sposobem możesz poprosić uczniów o opowiedzenie się za jedną z opcji poprzez głosowanie. Pamiętaj, by uwzględnić też opcję dodatkową: „a kto z Was myśli inaczej / uważa, że odpowiedź jest inna?”. Tym sposobem zachęcisz dzieci do zabierania zdań i kreowania opinii. Nawet jeśli się pomylą, podziękuj im za udzielenie odpowiedzi – nie pozwól, by uczucie porażki lub wstyd pomyłki zdominował dyskusję. Wyjaśnij, dlaczego wybrana odpowiedź jest prawidłowa, a pozostałe są błędne.

Zasada 4: Daj się wypowiedzieć każdemu dziecku

Ta zasada stanowi rozwinięcie wcześniejszej kwestii związanej z prowadzeniem aktywnego dialogu. Dzieci w wieku 7-12 lat z reguły są bardzo chętne do rozmowy, co widać po rękach w górze przy zadaniu pytania. Bardzo trudne organizacyjnie byłoby rozmawianie z każdym uczniem przy pojedynczym pytaniu. Nie przekreśla to jednak szansy, by każde z dzieci mogło zabrać głos przy innej kwestii. Wystarczy, że przy pierwszym pytaniu udzielisz głosu 4-5 uczniom, przy następnym zapytasz kilkoro innych dzieci, przy kolejnym znowu inną grupę. Tym sposobem każdy z Twoich uczniów otrzyma głos, co korzystnie wpłynie na atmosferę podczas zajęć.

Dlaczego ta zasada jest tak ważna? Podobnie jak przy poprzedniej, tak i tu zachęcisz dzieci do formułowania własnego zdania. Pokażesz im, że liczą się oni dla Ciebie jako wartościowi partnerzy do prowadzenia dialogu i dyskusji. Co bardziej wyrywnych uczniów nauczysz cierpliwości i pokażesz, że każdy w klasie jest równy. Taka forma przekazywania głosu to także „okazja” do występowania konfliktów – któryś uczeń może zadrwić lub zaśmiać się z przemawiającego. Tym sposobem zyskasz okazję do kolejnej formy dydaktyki – w tym wypadku będzie to lekcja życiowa o szacunku do drugiej osoby i poszanowaniu jej godności oraz prawa do odmiennego zdania.

Zasada 5: Mieszaj zadania indywidualne z kooperacją

Tą zasadą czerpiemy bezpośrednio z wzorców promowanych przez skandynawski model edukacyjny. Tamtejsi nauczyciele przykładają znacznie większą uwagę do zadań grupowych aniżeli działań indywidualnych. Nauka współpracy owocuje tym, że każda osoba jest w stanie zarówno odnaleźć się w pracy solo, jak i podczas kooperacji. Taka forma pomaga uczniom odkrywać swoją rolę społeczną – jedni będą dobrze czuli się jako liderzy grupy, innym odpowiadać będzie wykonanie konkretnie przydzielonych zadań. Co więcej, pojawiają się pierwsze konflikty, tarcia idei, przeciwstawne pomysły i odmienne zdania, które można rozwiązać w cywilizowany sposób: siłą argumentu, a nie argumentem siły.

Wykorzystaj taki feedback płynący z naszych sąsiadów zza Bałtyku i wprowadź zajęcia kooperacyjne. Przeplataj je z pracą indywidualną – zarówno w domu, jak i podczas lekcji. Tutaj wykorzystaj funkcjonalność programu ActiveNow, która pozwoli Ci na kompleksowe zarządzanie zadaniami domowymi. Nie tylko zlecisz pracę uczniom oraz określisz datę wykonania, ale także opiszesz, czego konkretnie oczekujesz. Przy pracy grupowej możesz dobrać uczniów w zespoły, a wszelkie komunikaty przekażesz także ich rodzicom przy pomocy maila lub SMS. Pamiętaj tylko, by nadzorować działania grupy, a każdego ucznia uczciwie rozliczyć za wykonaną pracę, by nie dochodziło do niesprawiedliwego podziału pracy.

Propozycja: Wprowadź do swojej dydaktyki memy

Co bardziej doświadczeni nauczyciele mogą odebrać tę propozycję jako żart lub kpinę. Nic z tych rzeczy – kierujemy się tutaj jedną z zasad efektywnej komunikacji, która brzmi: dostosuj swój język do odbiorcy. Dzieci i młodzież biegle obsługują urządzenia mobilne, nie wspominając o poruszaniu się po sieci Internet. Ta – jak wiadomo – zawiera rozmaite treści, w tym także doskonale znane wszystkim memy. Zdjęcia sytuacyjne opatrzone żartobliwym komentarzem uwielbiamy wszyscy, a ich treść tym bardziej nam się podoba, im bardziej jest dopasowana do naszej percepcji. Dlaczego więc nie przykuć uwagi uczniów obrazkiem powiązanym z realiami szkolnymi? 

Oczywiście, wszystko należy robić z umiarem – nie oczekujemy, że do pracy nauczyciela dodacie „memowanie na pełen etat”. Do umiaru dodajmy smak, czyli wiedzmy, które templatki (zdjęcia wykorzystywane do tworzenia memów) będą adekwatne, a które niestosowne – research w tym zakresie zajmie nie więcej niż 15-20 minut. Taki obrazek powinien stanowić swoisty smaczek, lub – jakby to powiedziała młodzież – „easter egg” dodany do zajęć. Co kreatywniejsi prowadzący mogą samodzielnie wykonać memy i zaskoczyć swoich uczniów. Wystarczy wpisać „meme generator” w przeglądarce Google, by znaleźć bezpłatne narzędzia z mnóstwem templatek i gotowymi polami tekstowymi.

Propozycja: Twórz powtórki w formie grywalizacji

 Nie ma bardziej uniwersalnego narzędzia aktywizującego, niż grywalizacja. Technika ta doskonale działa zarówno na dorosłych, jak i na młodzież oraz dzieci – w tym te w wieku szkolnym. Jak sama nazwa wskazuje, grywalizacja to technika wykorzystująca rozrywkowy element gier do realizacji założeń i celów, np. motywacja do działania, pomoc w nauce, itp. Aby grywalizacja nie przerodziła się w „wyścig szczurów” lub inną niezdrową sytuację, prowadzący musi zadbać o odpowiednią oprawę i atmosferę. Idealnym przykładem grywalizacji są wszelkiej maści teleturnieje z wiedzy ogólnej lub tematycznej, np. „Jeden z dziesięciu”, „Familiada”, „Milionerzy” czy „Jaka to melodia?”.

A gdyby tak zamiast standardowego odpytywania uczniów czy robienia kartkówki przeprowadzić klasowy quiz? Gdyby uczniowie mogli zdobywać wiedzę poprzez udzielanie odpowiedzi w oparciu o własną intuicję lub zgadywanie? Bez wątpienia jest to przykład nauki efektywnej i ciekawej; znacznie bardziej interesującej od dyktowania notatek czy odczytywanie na głos fragmentu podręcznika. Tego typu quizy mogą być z powodzeniem przygotowane w formie papierowej, jak i elektronicznej, przy pomocy darmowych aplikacji, np. Kahoot. Temat ten nieco bardziej szczegółowo omawialiśmy we wpisach „Nowoczesne metody dydaktyczne” oraz „Kreatywne lekcje online”. Teraz już mając konkretne propozycje i pomysły, z powodzeniem zorganizujesz ciekawe, a jednocześnie wartościowe lekcje dla swoich uczniów.